Onion

बिश्वभरी नै यो जुकाको समस्या रहेको छ र यसको आश्रय बिरुवा ९ज्यकत उबिलतक० थुप्रै हुन्छन् । यसले सिधै क्षति पु¥याउँदछ र माटोजन्य अन्य जीवाणुहरुसंग पनि प्रतिक्रिया गर्दछ । बिरुवा ख्याउटे हुने र नयाँ आउने मसिना जराहरु बन्दैनन् । जरामा दबेका धब्बाहरु देखिन्छन् जो अनियमित आकारको र पहेंलो हुन्छ । पछि गएर गाढा बन्दछन् ।

उम्रिरहेको कलिला तन्तुहरुमा जुकाको लार्भाले माटो मुनिबाट आक्रमण गर्दछ र पछि बिरुवाको बिभिन्न भागमा पुग्दछ । कलिला बिरुवाको पातहरु बटारिन्छन् र नराम्रोसंग विकृत हुन्छन् । पछि जुकाले ग्रस्त बिरुवाहरु पुड्का हुने र निलो हुन्छ । पातहरु बाक्लो र भाँचिने हुन्छन् । जुकाले ग्रस्त गानाहरु अलि खैरो र छुँदा नरम हुन्छन् भने भित्रि पत्रहरु बाक्लो भई सेतो र नरम बनावट देखा पर्दछ । जरा सड्दछ र बिरुवा पनि सड्न थाल्दछ । जुकालेग्रस्त बिरुवाहरुले निर्दिष्ट गन्ध दिन्छ । यो जुका सुकेको प्रांगारिक पदार्थमा सुसुप्त अवस्थामा रहन्छ र कुनै सहायक ९ज्यकत० बिना माटोमा बर्षौं रहन सक्दछ ।

यो रोग लागेका प्याजका बिरुवाहरुको बृद्धि रोकिन्छ । बिरुवाहरु होंचा र पुड्का हुन्छन्, फूल फुल्ने डाँठ बटारिएका हुन्छन्, पातहरु पहेंला हुन्छन्, कच्याककुचुक परेका र च्याप्टा हुन्छन् र पातहरु सुकेर भाँचिन्छन् । यो रोग लाहीबाट सर्दछ र रोगग्रस्त बोटबाट उत्पादित बीउको गुणस्तर राम्रो हुँदैन ।

यो रोग प्याज र गोलभेंडामा स्पटेट ओइलाउने भाइरसबाट ९त्यmबतय क्उयततभम ध्ष्ति ख्ष्चगक० लाग्दछ । यसको बिशेष लक्षण पूmलको डाँठमा हल्का पहेंलो पराले रंगको, आँखा वा तासको इटा आकारको दागहरु देखा पर्दछन् । पूmलको डाँठका केहीे दागहरुमा संकेन्द्रित चक्रहरु ९ऋयलअभलतचष्अ० हरियो र पहेंलो रंग मिसिएको देखिन्छ । रोगको प्रकोप बढी भएमा दागले डाँठलाई घेर्दछ फलस्वरुप पूmलको थुँगा मर्दछ र बीउको गुणस्तर तथा बीउ उत्पादन कम हुन्छ । थ्रिप्स कीरा ९त्जचष्उक तबदबअष्०ले यो भाइरस सार्दछ ।

प्याजको भण्डारणमा लाग्ने धेरै खतरनाक रोग हो । यसको संक्रमण मुख्य गरेर घाउ चोटपटकबाट हुन्छ । गानाको घाँटीबाट सड्न शुरु हुन्छ र पछि गानालाई थिच्दा नराम्रो दुर्गन्छ आउँदछ ।

बढी नाइट्रोजन मलको प्रयोग र राम्ररी क्यूरिंग नगरिएको भण्डारणमा राखिएको प्याजमा यो रोग लाग्दछ । गानाको घाँटीबाट यो रोग शुरु भइ प्याजको भित्रि पत्रहरुमा पुग्दछ । गाना गिलो भइ सड्दछ र नराम्रो दुर्गन्ध आउँदछ ।

बर्तमान समयमा यो रोग बढी समस्यामूलक देखिएको छ । पातमा साना हल्का रंगको दागहरु देखिन्छ । ती दागहरु आद्र र चिसो वातावरणमा छिटै बढ्दछ । यि दागहरु मूख्य गरेर पातको अग्र आधा भागमा हुने र प्रायःगरेर हरियो, पनिलो क्षेत्रले घेरेको हुन्छ । प्छि गएर रोगग्रस्त भाग र पातको टुप्पा मर्दछ । पातहरु तह–तह मिलेको (पार्चमेन्ट) जस्तो देखिनु र पातको टुप्पा सेतो हुनु यो रोगको बिशेष लक्षण हो । ड्डयो रोगको कारणले गाना पनि सड्दछ ।

प्याजको भण्डारणमा लाग्ने रोग हो । गानामा हल्का पहेंलो, पानी जस्तो दाग जुन पछिगएर अलि निलो हरियो ढुसीको थुप्रोमा परिणत हुन्छ । प्याजको पत्रलाई काटेर हेर्दा अलि खैरो कालो पनिलो रंग विकसीत भएको देखिन्छ । रोगग्रस्त गानाहरु नरम भई गीलो सडन हुन्छ र माटोको जस्तो दुर्गन्ध आउँछ । यो ढुँसी न्यानो तथा आद्र वातावरणमा बढी फैलिन्छ ।

यो रोग खेतबारीबाट शुरु भई भण्डारणमा गएर लक्षण देखा पर्दछ । प्याजको स्केल नरम हुन्छ र पानीले भिजेको जस्तो दाग देखिन्छ । प्रायःजसो अवस्थामा स्केलको सतहमा खैरो ढुँसीको बिकास भएको हुन्छ । यो रोग प्रायःजसो बाली खन्नु भन्दा ठिक अगाडि, बाली खन्ने बेलामा र क्यूरिंग गरेको बेलामा देखिन्छ । बढी नाइट्रोजनको प्रयोग र बेठिक समयमा सिंचाइ गरेमा यो रोगको संक्रमण बढ्दछ ।

यो रोग लागेमा पातको टुप्पातिरबाट पहेंलिदै र टुप्पा सुक्दै जान्छ । रोगग्रस्त गानाको फेंदनिर कहिलेकाही सेतो ढुँसी विकास भएको देखिन्छ र ढुसीको बृद्धि हुँदै जाँदा क्अभिचयतष्ब बनाउँछ जुन पछिल्लो अवस्थामा तोरीको दाना जस्तै देखिन्छ । रोगग्रस्त गानालाई ठाडो गरी काटेमा भित्री तन्तुमा रंग फिका पर्दै खैरो हुन लागेको देखिन्छ । रोगका जीवाणुहरु धेरै बर्षसम्म माटोमा बाँच्न सक्दछन् ।

पातमा शुरुमा पानीले भिजेको हल्का पहेंलो दाग देखिन्छ जुन पछि गएर पातलाई ढाक्नेगरी लम्बिएर फैंलिन्छ । रोगग्रस्त पात खुम्चिन्छ र खस्दछ ।

प्याजको भण्डारणमा लाग्ने एक महत्वपूर्ण रोग हो । यसले प्याजको बजार मूल्य घटाउँदछ । यो ढुँसी साधारणतया खेतबारीमा रहिरहन्छन् तर यसको असर भण्डारणमा पर्दछ । गरम तापक्रम (३०–४५० से.) र बढी आद्रता भएको ठाउँमा प्याजका गानामा कालो ढुँसीको धुलोहरु देखिन्छन् जसले गानाहरु सडाउँछ ।

शुरुको अवस्थामा पात तथा पातको सीथमा साना हल्का पहेला देखि खैरा रंग र पानीले भिजेजस्ता धव्वा हुने ती धव्वाहरु पछि जोडिएपछि डढेको रुप लिने हुन्छ । धव्वाको वीचमा पहेलो खैरो हुदै अन्तमा कालो हुन्छ । साना काला पीनको टाउको जस्ता उठेका भाग पनि देखिन सक्छ । कहिले काही एगचउभि दयितअज संग झुकिन पनि सक्छ । लामो समयसम्म पातमा चिस्यान (वर्षा, तुषारो हुस्सु वा स्प्रिकलर सिचाई) भएमा रोग वढ्न सक्छ । ढुँसीले प्रायःगरी बिरुवाको मरेका, मर्दै गरेका तन्तुहरु जस्तै बैजनी धब्बा रोगले ग्रस्त, डाउनी मिल्ड्यूले ग्रस्त धब्बा र क्षति भएको भाग जस्तै थ्रिप्स लागेको ठाउँमा आक्रमण गर्दछ । यो रोग प्रायःगरेर फाल्गुण–चैत्रमा देखापर्दछ । यो रोगले पातको बीच भागमा साना पहेंलोदेखि सुन्तले रंगका धव्वाहरु बनाउँछ जुन पछि गएर लामो धर्काहरुमा परिणत हुन्छन् । ढुँसीको बिजानु ९क्उयचभक० बढ्दै जाँदा धब्बा गाढा खैरोदेखि कालो रंगको देखिन्छ ।

यो रोग लागेका पुराना पातहरुको सतहमा कैला सेतादेखि बैजनी रङ्गको ढुँसी बिकास हुन्छ । खेतबारीमा रोगले ग्रस्त अलि पहेंलिएको बिरुवाकोे थुप्रो देखिन्छ । यो रोगको प्रकोप उच्च आद्रता हुने ठाउँमा बढी हुन्छ । यो हावाको माध्यबाट यत्रतत्र फैलनुका साथैै बीउबाट पनि सर्दछ ।

शुरुमा पातहरु पहेलिदै जाने र विरुवा वढ्न नसक्ने हुन्छ र पछि पातको टुप्पावाट सुक्दै जान्छ । रोगको आक्रमणको शुरुको अवस्थामा गानाको तलतिरको भाग र जराहरु गुलावी खैरो रंगको हुने । रोगको आक्रमण धेरै भएको अवस्थामा गानाको तलको भागवाट कुहिने र अन्तमा पुरै वोट मर्ने हुन्छ । रोगका जीवाणुहरु धेरै बर्षसम्म माटोमा बाँच्न सक्दछन् । रोगग्रस्त गानाको फेंदनिर कहिलेकाही सेतो ढुँसी विकास भएको देखिन्छ । रोगग्रस्त गानालाई ठाडो गरी काटेमा भित्री तन्तुमा रंग फिकापर्दै खैरो हुन लागेको देखिन्छ । यो रोग लागेमा पातको टुप्पा पहेंलिदै पछिगएर पुरै पात सुख्दै जान्छ । यो लक्षण पुराना बाहिरका पातहरुबाट शुरु हुन्छ र रोगग्रस्त बोटहरु बढ्न सक्दैनन् । यस्ता रोगी बोटहरु सजिलै उखेल्न सकिन्छ । रोगग्रस्त जरा तथा गानो गुलाबी खैरो रंगको हुन्छ र गानोको फेंदनिर कहिलेकाही सेतो÷गुलावी रंगको ढुसी विकास भएको देखिन्छ । रोगग्रस्त गानालाई ठाडो गरी काटेमा भित्री तन्तुमा रंग फिकापर्दै खैरो हुन लागेको देखिन्छ । ढुसीको बृद्धि हुँदै जाँदा गानोको गिलो सडन भई नराम्रो गन्ध आउने हुन्छ । पछिल्लो अवस्थामा मात्र यो रोग लागेमा बारीमा रोगको लक्षण नदेखिई गानो भण्डारण गर्ने बेलामा मात्र लक्षण देखिन्छ जसमा प्याजको आधार प्लेटमा सुख्खा सडन देख्न सकिन्छ । रोगका जीवाणुहरु धेरै बर्षसम्म माटोमा बाँच्न सक्दछन् ।

सामान्यतया ३०० से. तापक्रमभन्दा कम तापक्रममा यो रोग लाग्दछ र १०–१५० से. मा रोगको प्रकोप बढी हुन्छ । बिरुवाको पात र गानामा स–साना कालो ढुँसीहरुको समूहले ढाकेको दागहरु देखा पर्दछन् । प्याजको पत्रहरुको फेंदनिर धेरै फोकाहरु देखा पर्दछन् र फोकाहरु फुट्न जाँदा स्पोरका काला समूह बाहिर देखा पर्दछन् । यो रोगले आक्रमण गरेका बिरुवाहरु बिरुवा रोपेको ३–५ हप्तामा नष्ट हुन्छन् । यो ढुँसीका स्पोरहरु धेरै बर्षसम्म माटोेमा रहिरहन्छन् ।

यो रोगलाई अल्टरनेरीया ब्लाईट पनि भनिन्छ ।पात र डाँठहरुमा आँखाको आकारको लक्षण देखापर्दछ । शुरुमा पातको टुप्पामा मसिना हल्का सेता, अलि दबेको थोप्लाहरु देखा पर्दछन् र बिस्तारै ठूला धब्बाहरु बन्दछ जुन पातहरुमा, पूmल र पूmलका अन्य भागहरुमा बैजनी रंगको रुपमा देखा पर्दछन् । धब्बाको किनारहरु अलि रातो हुन्छ र जसलाई चारैतिरबाट पहेंलो आभाले ढाकेको हुन्छ । पछि बढ्दै गएर ठूला बैजनी रंगका मरेका धब्बाहरु बन्दछ र डाँठहरु भाँचिन्छन् । बढी तापक्रम र बढी सापेक्षिक आद्रता हुने ठाउँमा यो रोगको प्रकोप बढी हुन्छ ।