Maize

मकैको बीउ रोप्नु भन्दा कम्तीमा १५ दिनअघि एक रोपनी जग्गामा ३००–५०० किलो प्राङ्गारिक मल (कम्पोस्ट वा गोबर मल) हाली माटोमा एकसमानले मिसाउनुपर्छ । सकेसम्म खेतबारीमा मल घोप्ट्याएर (पहिलेदेखि गरी आएको चलन) त्यत्तिकै नछोडि मललाई माटोमा तत्काल मिलाइ हाल्नुपर्छ । यसो गरेमा घाम र हावाले खाद्यतत्व उडाइदिने वा पानीले बगाउने सम्भावना कम हुन्छ । बीउ रोप्नका लागि माटोमा चाहिने मात्रामा चिस्यान छ कि छैन भनी ख्याल गर्नुपर्छ । डलेठो वा अन्य यस्तै उपकरण प्रयोग गरी वा कोदालोले सबै डल्ला फुटाउनुपर्छ, र माटो मसिनो बनाउनुपर्छ|

जोतेको बारीलाई राम्रोसंग सम्याउनुपर्छ, जसले गर्दा चिस्यान कायम हुन्छ, बीउ राम्रोसंग उम्रिन्छन्र हुर्कन्छन्, झारपात पनि कम हुन्छ र सिंचाई गर्न पनि सजिलो हुन्छ । प्राङ्गारिक मल यथासम्भव प्रशस्त हाल्नुपर्छ । बलौटे माटोमा त अझ बढि हाल्नुपर्छ । मकै रोप्नुभन्दा ठीक अगाडि नकुहेका वा आंशिक रूपमा कुहेका प्राङ्गारिक सामग्री हाल्दा खाद्यतत्व हरूको उपलब्धतामा नकारात्मक असर पर्न सक्छ । समयमै जग्गा तयार गर्दा अन्तिम घडीमा जग्गा तयार गर्दा हुने तनावलाई घटाउँछ (श्रमिक र समयको अभाव हुँदा त झनै तनाव बढ्छ ।

मल राख्दा रोपेको बीउदेखि ५-६ सेमि टाढा, ५-७ सेमि गहिरोमा राख्नुपर्छ । चम्चा वा अन्य औजारको मद्दतले डीएपी र पोटास मलको मिश्रण ३.६ ग्राम (२.४ ग्राम डीएपी, १.२ ग्राम पोटास मल) हरेक प्वालमा हाली मललाई माटोले पुरिदिनुपर्छ ।बीउ रोपेको २५ दिनपछि (६ पाते अवस्थामा) पहिलो टपड्रेस (थप मल) गर्ने| मल राख्दा बोटदेखि ५-६ सेमि टाढा, ५-७ सेमि गहिरोमा राख्नुपर्छ । चम्चा वा अन्य औजारको मद्दतले २.४ ग्राम युरिया हरेक प्वालमा हाली मललाई माटोले पुरिदिनुपर्छ ।

मल राख्दा बोटदेखि ५-६ सेमि टाढा, ५-७ सेमि गहिरोमा राख्नुपर्छ । चम्चा वा अन्य औजारको मद्दतले १.६ ग्राम युरिया हरेक प्वालमा हाली मललाई माटोले पुरिदिनुपर्छ ।

जोतेको बारीलाई राम्रोसंग सम्याउनुपर्छ, जसले गर्दा चिस्यान कायम हुन्छ, बीउ जब ९० प्रतिशत घोगा सुकेको देखिन्छ, तब मकै थन्क्याउन उचित हुन्छ । थन्क्याइन लागेको मकै दानामा २५ प्रतिशतभन्दा बढी चिस्यान हुनु हुँदैन । मकै पाक्यो कि पाकेन भन्ने कुरा थाहा पाउन मकैको दानाको खोयामा गाडीएको भाग ‘नाथ्री’ भाँचि हेर्नुपर्छ। यसरी हेर्दा नाथ्री भाँचिएको ठाँउमा कालो भाग देखिएमा मकै पाकेको र कालो भाग नदेखिएमा अझै केही दिन मकै बोटमा नै सुक्न दिनुपर्छ ।

बाली थन्क्याउन ठिक छ भन्ने लागेमा राम्रोसंग घाम लागेका दिनमा मात्र मकै भाँच्नुपर्छ|भाँचेका घोगा सफा र सुख्खा भुइँमा फिँजाउनु पर्छ । घोगाहरू यस्तो ठाउँमा केही दिन सुकाएपछि बल्ल भण्डारण गर्नुपर्छ । भण्डारण गर्ने ठाउँ चरा, मुसा, कीरा, जनावर आदिले नोक्सान गर्न नसक्ने हुनुपर्छ ।

मकै घोगा धेरै छैन भने छोडाउने काम हातैले गर्न सकिन्छ । तर धेरै मकै भएको अवस्थामा विभिन्न औजार/उपकरण प्रयोग गरेर पनि मकै छोडाउन सकिन्छ । आजकाल बजारमा विभिन्न प्रकारका औजार किन्न पाइन्छ । कतिपय हातैले प्रयोग गर्ने छन् भने कतिपय बिजुली प्रयोग गरी मकै छोडाउन मिल्ने पनि छन्। एक हर्सपावरको सेलिब मेसिन’ ले एक घण्टामा ४०० किलो दाना छोडाउन सक्छ । छोडाएको मकै २ देखि ३ दिन राम्रोसंग घाममा सुकाउनुपर्छ र मकैमा करिब १० देखि १२ प्रतिशत चिस्यान हुन आयो भन्ने लागेमा बल्ल त्यो थन्क्याउनु राम्रो हुन्छ|

सुपरिवेक्षण गर्नाले भण्डार गरिएको मकैमा हुन सक्ने क्षतिलाई कम गर्छ । बेलाबेलामा भण्डारको निरीक्षण गर्नुपर्छ । मुसाहरू छैन भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्नुपर्छ । घुन वा अन्य कीराको सब्क्रमण भए–नभएको हेर्नुपर्छ । छतबाट पानी चुहेको–नचुहेको हेर्नुपर्छ (बिन र बोराहरू पनि सुक्खा भए–नभएको हेर्नुपर्छ) । भुईँ सुक्खा र सफा छ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्नुपर्छ|